Καθώς η μετάβαση στο ηλεκτρονικό εισιτήριο για τις συγκοινωνίες της Αθήνας οδεύει προς ολοκλήρωση, με το σύνολο των πυλών εισόδου/εξόδου να κλείνει σε ολοένα και περισσότερους σταθμούς, θα έρθει στην επιφάνεια και πάλι μία ερώτηση που θα ζητάει απάντηση: κατά πόσο η εφαρμογή του συστήματος στο ηλεκτρονικού εισιτηρίου συμβάλει στην μείωση -ή ακόμα και στην εκμηδένιση- της εισιτηριοδιαφυγής;
Πλήρη συμπεράσματα δεν θα μπορέσουν να βγουν άμεσα, ωστόσο υπάρχουν ήδη στοιχεία που είναι ενθαρρυντικά. Ήδη, σύμφωνα με δηλώσεις του αρμόδιου υπουργού, έχει παρατηρηθεί αύξηση του τζίρου σε σταθμούς Μετρό όπου οι μπάρες έχουν κλείσει, κάτι το οποίο είναι μάλλον αναμενόμενο. Εκείνο όμως που πιστεύουμε πως σύντομα θα γίνει φανερό, είναι αυτό που υποστηρίζουμε εδώ και χρόνια: το ηλεκτρονικό εισιτήριο από μόνο του δεν επαρκεί προκειμένου η εισιτηριοδιαφυγή να γίνει παρελθόν.
Καταρχάς θα πρέπει να υπάρξει μία σημαντική διευκρίνιση: ο όρος “ηλεκτρονικό εισιτήριο” αφορά τους τρόπους πληρωμής κομίστρου που λειτουργούν με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων. Για παράδειγμα, η εφαρμογή “TfA Tickets” που λειτουργούσε από το 2014 ως το 2017 και επέτρεπε την αγορά και χρήση εισιτηρίων μέσω smartphone σαφώς και ήταν μία εφαρμογή ηλεκτρονικού εισιτηρίου, η συμβολή της όμως στη μείωση της εισιτηριοδιαφυγής ήταν μάλλον πολύ μικρή.
Όταν κάποιος λέει πως «το ηλεκτρονικό εισιτήριο θα καταπολεμήσει την εισιτηριοδιαφυγή», σχεδόν πάντα εννοεί τη λειτουργία των πυλών εισόδου και εξόδου στους σταθμούς των μέσων σταθερής τροχιάς. Την μετατροπή δηλαδή του συστήματος από ανοικτό που βασίζεται στο φιλότιμο του επιβάτη να πληρώσει το εισιτήριό του (honor system) σε κλειστό. Οι μπάρες δεν είναι κατ’ ανάγκη συνώνυμες με το ηλεκτρονικό εισιτήριο αφού μπορούν να λειτουργήσουν και με απλά εισιτήρια, όπως εξάλλου γινόταν στην γραμμή του ΗΣΑΠ μέχρι και τη δεκαετία του 1980. Άλλα χαρακτηριστικά του ηλεκτρονικού εισιτηρίου όπως αυτό ισχύει στην Αθήνα (όπως για παράδειγμα η υποχρεωτική έκδοση προσωποποιημένων καρτών για δικαιούχους δωρεάν μετακίνησης) είναι πιθανό πως θα έχουν μικρή συμβολή προς το σκοπό της μείωσης της εισιιτηριοδιαφυγής.
Κατά πόσο όμως οι μπάρες στους σταθμούς Μετρό και ΗΣΑΠ θα λύσουν το πρόβλημα της εισιτηριοδιαφυγής, τουλάχιστον στα μέσα αυτά; Όπως θα έχουν παρατηρήσει πολλοί, ειδικά στους σταθμούς που το σύνολο των πυλών είναι πλέον κλειστές, τα αποτελέσματα είναι μικτά. Αν και σαφώς περισσότεροι επιβάτες χρησιμοποιούν τώρα εισιτήριο, δεν είναι λίγοι αυτοί που βρίσκουν πλάγιους τρόπους για να παρακάμψουν το σύστημα. Ο πιο δημοφιλής από αυτούς είναι το πέρασμα ακριβώς πίσω από επιβάτη που έχει επικυρώσει εισιτήριο, είτε με την άδειά του είτε όχι, ενώ δεν λείπουν και αυτοί που επιλέγουν να περάσουν πάνω από τις πύλες.
Επιπλέον, η είσοδος για επιβάτες χωρίς εισιτήριο είναι ευκολότερη σε συγκεκριμένους σταθμούς λόγω του
τρόπου τοποθέτησης των πυλών. Υπάρχουν σταθμοί που επιτρέπουν την είσοδο ή την έξοδο από την αποβάθρα χωρίς να μεσολαβούν μπάρες.
Η σημασία του ανθρώπινου παράγοντα
Αν και σε κάποιους μπορεί να φαίνεται περίεργο (επειδή οι μπάρες έχουν γίνει συνώνυμες με τον όρο “ηλεκτρονικό”, άρα μη αναλογικό, εισιτήριο), ο ανθρώπινος παράγοντας έχει μεγαλύτερο ρόλο σε ένα κλειστό σύστημα που λειτουργεί με πύλες εισόδου/εξόδου. Όσο σύγχρονο και τεχνολογικά εξελιγμένο να είναι ένα σύστημα, πάντα θα υπάρχουν δυσλειτουργίες που θα απαιτούν την ανθρώπινη παρέμβαση για τον «απεγκλωβισμό» επιβατών από τις μπάρες. Επίσης πάντα θα υπάρχουν και παραβάτες οι οποίοι, ελλείψει προσωπικού που θα επιβλέπει τις πύλες, θα προσπαθούν να περάσουν πάνω από τις μπάρες κάτι που μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε μικροατυχήματα.
Για αυτό το λόγο, σε σταθμούς τους εξωτερικού που λειτουργούν με πύλες σχεδόν πάντα υπάρχουν υπάλληλοι για να επιβλέπουν και να βοηθούν τους επιβάτες. Η τάση διεθνώς είναι να μειώνονται οι υπάλληλοι που δουλεύουν σε εκδοτήρια εισιτηρίων (αφού η διαδικασία της έκδοσης αυτοματοποιείται) και να αυξάνονται όσοι εξυπηρετούν και ελέγχουν τους επιβάτες.
Στην Αθήνα είναι μάλλον αδύνατο να υπάρχουν υπάλληλοι δίπλα στις πύλες εισόδου και εξόδου σε κάθε σταθμό και σε κάθε βάρδια. Προσλήψεις μόνιμου προσωπικού είναι αδύνατες, προσωρινού δεν προβλέπονται και το προσωπικό που δουλεύει σε εκδοτήρια είναι απαραίτητο δεδομένου ότι ο αριθμός των αυτόματων μηχανημάτων δεν επαρκεί. Προς το παρόν, στις πύλες έχουν τοποθετηθεί και ελεγκτές εισιτηρίων, με συνέπεια να αμελούν το κύριο καθήκον τους αλλά και σεκιουριτάδες, κάτι που τους κάνει πιο απαραίτητους και αναντικατάστατους, αν και ο υπουργός προσπαθεί εδώ και χρόνια με αποτυχία να τους απομακρύνει από το Μετρό.
Υπάρχουν όμως και τα υπόλοιπα μέσα, τα Λεωφορεία, τα Τρόλεϊ και το Τραμ όπου ο μόνος τρόπος αποτροπής της εισιτηριοδιαφυγής αυτή τη στιγμή είναι ο έλεγχος εισιτηρίων. Καθώς οι έλεγχοι εισιτηρίων σε καμία περίπτωση δεν έχουν αυξηθεί (αλλά μάλλον μειωθεί) σε σχέση με το παρελθόν, είναι επόμενο πως το ηλεκτρονικό εισιτήριο δεν θα φέρει κάποια εμφανή μείωση της εισιτηριοδιαφυγής στα μέσα αυτά.
Αν και στα λεωφορεία θα μπορούσε να εφαρμοστεί το μέτρο της εισόδου από τη μπροστινή πόρτα, αυτό έχει κατά το παρελθόν απορριφθεί από τους οδηγούς. Κατά συνέπεια, αν δεν αλλάξει κάτι, οι έλεγχοι εισιτηρίων θα παραμείνουν ο μόνος τρόπος περιορισμού της εισιτηριοδιαφυγής στα μέσα αυτά.
Δεν θα πρέπει όμως να ξεχνάμε πως η διεθνής εμπειρία έχει δείξει πως όσο αυστηροί έλεγχοι εισιτηρίων και να εφαρμόζονται και όσο αυστηρές και να είναι οι ποινές, η εισιτηριοδιαφυγή είναι αδύνατο να εκμηδενιστεί. Για να επιτυγχανόταν κάτι τέτοιο θα έπρεπε να γίνουν επενδύσεις σε ανθρώπινο δυναμικό που σε καμία περίπτωση δεν θα δικαιολογούταν από τα επιπλέον έσοδα.
Αυτό που όμως είναι ρεαλιστικό είναι η μείωση της εισιτηριοδιαφυγής, που θα επιτευχθεί εφόσον υπάρχει συνεχής συντήρηση και βελτίωση της λειτουργίας του συστήματος του ηλεκτρονικού εισιτηρίου, σε συνδυασμό με τη συνέχιση και ενίσχυση, όπου χρειάζεται, των ελέγχων εισιτηρίου. Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν και πανηγυρισμοί περί αύξησης των εσόδων στις συγκοινωνίες ίσως αποδειχθούν πρόωροι αν όλα αυτά δεν είναι μέρος ενός συνεχούς και μακροπρόθεσμου σχεδίου για τις συγκοινωνίες της Αθήνας.
Σε κάθε άλλη περίπτωση, η καταπολέμηση της εισιτηριοδιαφυγής θα είναι όνειρο θερινής νυκτός.
Δείτε επίσης:
Το ηλεκτρονικό εισιτήριο δεν θα εξαφανίσει την εισιτηριοδιαφυγή
Πώς Βερολίνο και Λονδίνο προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την εισιτηριοδιαφυγή
Για αυτό το λόγο, σε σταθμούς τους εξωτερικού που λειτουργούν με πύλες σχεδόν πάντα υπάρχουν υπάλληλοι για να επιβλέπουν και να βοηθούν τους επιβάτες. Η τάση διεθνώς είναι να μειώνονται οι υπάλληλοι που δουλεύουν σε εκδοτήρια εισιτηρίων (αφού η διαδικασία της έκδοσης αυτοματοποιείται) και να αυξάνονται όσοι εξυπηρετούν και ελέγχουν τους επιβάτες.
Στην Αθήνα είναι μάλλον αδύνατο να υπάρχουν υπάλληλοι δίπλα στις πύλες εισόδου και εξόδου σε κάθε σταθμό και σε κάθε βάρδια. Προσλήψεις μόνιμου προσωπικού είναι αδύνατες, προσωρινού δεν προβλέπονται και το προσωπικό που δουλεύει σε εκδοτήρια είναι απαραίτητο δεδομένου ότι ο αριθμός των αυτόματων μηχανημάτων δεν επαρκεί. Προς το παρόν, στις πύλες έχουν τοποθετηθεί και ελεγκτές εισιτηρίων, με συνέπεια να αμελούν το κύριο καθήκον τους αλλά και σεκιουριτάδες, κάτι που τους κάνει πιο απαραίτητους και αναντικατάστατους, αν και ο υπουργός προσπαθεί εδώ και χρόνια με αποτυχία να τους απομακρύνει από το Μετρό.
Υπάρχουν όμως και τα υπόλοιπα μέσα, τα Λεωφορεία, τα Τρόλεϊ και το Τραμ όπου ο μόνος τρόπος αποτροπής της εισιτηριοδιαφυγής αυτή τη στιγμή είναι ο έλεγχος εισιτηρίων. Καθώς οι έλεγχοι εισιτηρίων σε καμία περίπτωση δεν έχουν αυξηθεί (αλλά μάλλον μειωθεί) σε σχέση με το παρελθόν, είναι επόμενο πως το ηλεκτρονικό εισιτήριο δεν θα φέρει κάποια εμφανή μείωση της εισιτηριοδιαφυγής στα μέσα αυτά.
Αν και στα λεωφορεία θα μπορούσε να εφαρμοστεί το μέτρο της εισόδου από τη μπροστινή πόρτα, αυτό έχει κατά το παρελθόν απορριφθεί από τους οδηγούς. Κατά συνέπεια, αν δεν αλλάξει κάτι, οι έλεγχοι εισιτηρίων θα παραμείνουν ο μόνος τρόπος περιορισμού της εισιτηριοδιαφυγής στα μέσα αυτά.
Δεν θα πρέπει όμως να ξεχνάμε πως η διεθνής εμπειρία έχει δείξει πως όσο αυστηροί έλεγχοι εισιτηρίων και να εφαρμόζονται και όσο αυστηρές και να είναι οι ποινές, η εισιτηριοδιαφυγή είναι αδύνατο να εκμηδενιστεί. Για να επιτυγχανόταν κάτι τέτοιο θα έπρεπε να γίνουν επενδύσεις σε ανθρώπινο δυναμικό που σε καμία περίπτωση δεν θα δικαιολογούταν από τα επιπλέον έσοδα.
Αυτό που όμως είναι ρεαλιστικό είναι η μείωση της εισιτηριοδιαφυγής, που θα επιτευχθεί εφόσον υπάρχει συνεχής συντήρηση και βελτίωση της λειτουργίας του συστήματος του ηλεκτρονικού εισιτηρίου, σε συνδυασμό με τη συνέχιση και ενίσχυση, όπου χρειάζεται, των ελέγχων εισιτηρίου. Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν και πανηγυρισμοί περί αύξησης των εσόδων στις συγκοινωνίες ίσως αποδειχθούν πρόωροι αν όλα αυτά δεν είναι μέρος ενός συνεχούς και μακροπρόθεσμου σχεδίου για τις συγκοινωνίες της Αθήνας.
Σε κάθε άλλη περίπτωση, η καταπολέμηση της εισιτηριοδιαφυγής θα είναι όνειρο θερινής νυκτός.
Δείτε επίσης:
Το ηλεκτρονικό εισιτήριο δεν θα εξαφανίσει την εισιτηριοδιαφυγή
Πώς Βερολίνο και Λονδίνο προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την εισιτηριοδιαφυγή
